თბილისის ადამიანის უფლებათა სახლი წევრი ორგანიზაციების სახელით შეშფოთებას გამოთქვამს 2020 წლის 8 ნოემბერს საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის შენობასთან მშვიდობიანად შეკრებილი აქტივისტების წინააღმდეგ  არაპროპორციული და კანონიერი საფუძვლის გარეშე გამოყენებული ძალის გამო.

2020 წლის 31 ოქტომბერს საქართველოში ჩატარდა საპარლამენტო არჩევნები. სხვადასხვა სადამკვირვებლო ორგანიზაციების მიერ ეს არჩევნები შეფასდა როგორც ერთ-ერთი ყველაზე ხარვეზიანად ჩატარებული არჩევნები ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, რომელიც „გამოირჩეოდა დემოკრატიის დაბალი ხარისხით“. პრობლემები იყო როგორც წინასაარჩევნო პერიოდში, ასევე  უშუალოდ არჩევნების მიმდინარეობისას. პარალელური დათვლის შედეგად საარჩევნო უბნების 8%-ის ოქმებში გამოვლინდა დისბალანსი.

ზემოაღნიშნული დარღვევების ფონზე, ოპოზიციურმა პარტიებმა, სამოქალაქო აქტივისტებმა და მოქალაქეებმა 8 ნოემბერს ერთობლივი საპროტესტო აქცია გამართეს. საღამოს საათებში აქციამ პარლამენტის შენობიდან ცენტრალური საარჩევნო კომისიის (ცესკო) შენობისკენ გადაინაცვლა. აქციის მონაწილეთა უმრავლესობა ჯერ კიდევ გზაში იყო და რუსთაველიდან ცესკოს შენობისკენ მიემართებოდა, როდესაც ხელისუფლებამ ცესკოს შენობასთან შეკრებილი რამდენიმე ათეული ადამიანი ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე, წყლის ჭავლის გამოყენებით დაშალა. რამდენიმე აქტივისტი, რომელიც ამ დროს ცესკოსთან იმყოფებოდა, შენობის ღობეს აწვებოდა, რაც,  შსს-ს განცხადებით გახდა საფუძველი რომ ხელისუფლებას გამოეყენებინა იძულების ღონისძიების სპეციალური საშუალება. გავრცელებული ინფორმაციით, ხელისუფლებამ მომიტინგეთა დასაშლელად აირიც გამოიყენა. თუმცა შსს-ს ეს ინფორმაცია არ დაუდასტურებია, მაგრამ მათი ინფორმაციით, ცესკოს წინ გამართულ აქციაზე შესაძლოა გამოყენებულიყო ე.წ. წიწაკის სპრეი.

მშვიდობიანი შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლება გარანტირებულია მთელი რიგი საერთაშორისო აქტებით, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლით და ასევე საქართველოს კონსტიტუციით. ამ უფლების შეზღუდვა კი, მხოლოდ შესაბამისი სამართლებრივი საფუძვლით, პროპორციულობისა და აუცილებლობის პრინციპების დაცვის გათვალისწინებით უნდა მოხდეს. 8 ნოემბრის აქციაზე ცესკოსთან თავდაპირველად მიმდინარე აქცია მეტწილად არ სცდებოდა მშვიდობიანი შეკრების კანონის ფარგლებს. ამასთანავე, სამართალდამცავებს უნდა მიეცათ გონივრული ვადა აქციის მონაწილეებისთვის მათი მოთხოვნების შესასრულებლად – ამის შესაძლებლობა არსებობდა, რადგან ცესკოს შენობასთან შეკრებილი იყო მხოლოდ რამდენიმე ათეული ადამიანი და მობილიზებული სამართალდამცავების დიდ რაოდენობას შესაძლებლობა ჰქონდა აერიდებინა ნებისმიერი სახის მძიმე შედეგი.

სამართალდამცავების მიერ პირველადად წყლის ჭავლის გამოყენებისთვის სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობდა და არც პროპორციულად იქნა გამოყენებული – წყალსატყორცნი საშუალების გამოყენებამდე არ გაუფრთხილებიათ აქტივისტები, რაც სავალდებულოა „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით. ამან კიდევ უფრო დიდი პროტესტი გამოიწვია, რასაც მოჰყვა უკვე  აქციის დაშლისკენ მიმართული საპოლიციო ძალის გამოყენებს მეორე ტალღა. აღნიშნული ფაქტები დასტურდება სხვადასხვა მედიის მიერ მოწოდებული ვიდეო მასალით, სადაც ჩანს რომ სამართალდამცავების მიერ პირველ ჯერზე წყლის ჭავლის გამოყენება მოხდა მცირე, უმეტესწილად მშვიდი ჯგუფის საწინააღმდეგოდ, რომელიც ვერ შეძლებდა სამართალდამცავებისთვის წინააღმდეგობა გაეწია. აქციას მონიტორინგს უწევდა  თბილისის ადამიანის უფლებათა სახლის წევრი ორგანიზაცია, „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ და არაპროპორციული ძალის გამოყენებასთან დაკავშირებით აქციის მიმდინარეობისას გააკეთა განცხადება.

გარდა ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ წყლის ჭავლის გამოყენება მოხდა ნოემბრის ღამეს, დაბალი ტემპერატურის პირობებში. კორონავირუსის გამო ქვეყანაში არსებული კრიზისული ეპიდსიტუაციიდან გამომდინარე, ხელისუფლებას ვალდებული იყო, არ გამოეყენებინა ისეთი სპეციალური ძალა, რომელიც პოტენციურად კიდევ უფრო მეტ ადამიანს შეუქმნის ჯანმრთელობის პრობლემას. განსაკუთრებით საგანგაშოა, რომ ძალის გამოყენების შედეგად არაერთი ადამიანი დაშავდა – ადამიენებს დაუზიანდათ თვალი, ერთმა აქტივისტმა მოიტეხა ხელი და ა.შ.

მაშინ როდესაც 2019 წლის 20 ივნისის და 18 ნოემბრის აქციებზე ძალის გამოყენების პროპორციულობისა და გადაცდენების ეფექტიანი გამოძიება ჯერ კიდევ არ მომხდარა, განსაკუთრებით საგანგაშოა მშვიდობიანი აქტივისტების წინააღმდეგ არაპროპორციული ძალის გამოყენების კიდევ ერთი შემთხვევა. შესაბამისად, ხელმომწერი ორგანიზაციები მოუწოდებენ ხელისუფლებას:

• უზრუნველყონ საერთაშორისო აქტებითა და საქართველოს კანონმდებლობით ნაკისრი ვალდებულებები შესრულება და გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების დაცვა;
• უზრუნველყონ 8 ნოემბრის აქციისას ძალის გამოყენების პროპორციულობის დასადგენად გამჭვირვალე და ეფექტიანი გამოძიება, მათ შორის დაშავებული აქტივისტების დაზარალებულად ცნობა და მათთვის საჭირო ფიზიკური თუ მორალური ზიანის ანაზღაურება.

თბილისის ადამიანის უფლებათა სახლი წევრი ორგანიზაციების სახელით:

➢ ადამიანის უფლებათა ცენტრი

➢ უფლებები საქართველო

➢ მედიის ინსტიტუტი

➢ საფარი

➢ წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრი

2008 წლის რუსეთ-საქართველოსაგვისტოს ომიდან 12 წელი გავიდა. აგვისტოს ომმა უმძიმესი შედეგები მოუტანა საქართველოს, რომელიც რუსეთის აგრესიის და მცოცავი ოკუპაციის შედეგად დღემდე გრძელდება.

სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსთვის საქართველოს კოალიცია მხარდაჭერას უცხადებს აგვისტოს ომის დროს და შემდგომ პერიოდში მომხდარი ადამიანის უფლებათა მძიმე დარღვევების მსხვერპლებს და გამოხატავს სოლიდარობას მათ მიმართ.

2008 წლის აგვისტოს ომს ასეულობით ადამიანი ემსხვერპლა, არაერთი მშვიდობიანი მოქალაქე დაზარალდა და შეილახა მათი ფუნდამენტური უფლებები. ომის დროს ადგილი ჰქონდა ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სერიოზულ და მასობრივ დარღვევებს, მათ შორის, ეთნიკურ წმენდას, სამოქალაქო მშვიდობიანი მოსახლეობის განზრახ მკვლელობის, გაუჩინარების, ქონების მასობრივი განადგურების, იძულებითი გადაადგილების, სამოქალაქო მოსახლეობაზე თავდასხმის, თავისუფლების უკანონო აღკვეთის, წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის ფაქტებს.

სამწუხაროდ, საქართველოს მოქალაქეთა უფლებების ხელყოფის ფაქტები 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგაც მასობრივად გაგრძელდა. ომის შემდეგ რუსეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა სამხრეთ ოსეთის/ცხინვალის რეგიონის და აფხაზეთის დეფაქტო წარმომადგენლებთან ერთად აქტიურად დაიწყეს ე.წ. ბორდერიზაციის პროცესი, რასაც შედეგად საქართველოს კონტროლირებად ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის უფლებების ხელყოფა ახლავს.

ბორდერიზაციის პარალელურად საოკუპაციო ზოლის მიმდებარედ ადამიანთა უკანონო და თვითნებური დაკავებების მანკიერი პრაქტიკა დაიწყო. ყოველწლიურად ასობით საქართველოს მოქალაქე ხდებაგატაცების მსხვერპლი, მათშორისქალებიდაბავშვები. შედეგად გამყოფი ხაზის მიმდებარე სოფლებში ადამიანებს ყოველდღიურად შიშში უწევთ ცხოვრება და მათი უსაფრთხოება და კეთილდღეობა საფრთხის ქვეშაა. არსებულ მდგომარეობას ამწვავებს მოსახლეობას შორის ინფორმაციის ნაკლებობა იმის შესახებ, თუ სად გადის ე.წ. ადმინისტრაციული საზღვარი. უმეტეს შემთხვევაში, გატაცებულებს ადმინისტრაციული წესით აკავებენ და გარკვეული თანხის სანაცვლოდ ათავისუფლებენ. თუმცა, ბოლო წლებში გახშირდა სისხლის სამართლებრივი წესით დაკავების შემთხვევებიც, რა დროსაც დაკავებულები წლების განმავლობაში რჩებიან ტყვეობაში.  ე.წ. ადმინისტრაციულ საზღვარზე უკანონო დაკავებების მანკიერი პრაქტიკის პარალელურად ვხვდებით ადამიანის უფლებათა მძიმე დარღვევების შემთხვევებსაც, როგორიცაა სიცოცხლის უფლების ხელყოფა ან/და სხეულის დაზიანებების შემთხვევები.

გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვამ და ბორდერიზაციამ მძიმე შედეგები მოიტანა ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები პირებისთვისაც უფლებრივი, ჰუმანიტარული და სოციალური თვალსაზრისით. ვითარება განსაკუთრებით გამწვავდა 2019 წლის სექტემბრიდან, როდესაცცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო ხელისუფლებამ ერთადერთი გამშვები პუნქტი თვითნებურად ჩაკეტა. შედეგად, ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრებმა ადგილობრივებმა დაკარგეს საქართველოს კონტროლირებად ტერიტორიაზე გადმოსვლის და სხვადასხვა სოციალურ და ჯანდაცვის სერვისებზე ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობა. მძიმე უფლებრივი მდგომარეობა და არსებული ჰუმანიტარული კრიზისინათლად წარმოაჩინა არასათანადო სამედიცინო დახმარების გამო ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირთა გარდაცვალების ფაქტებმაც.

გარდა ამისა, აგვისტოს ომიდან 12 წლის შემდეგაც პრობლემურია დევნილთა სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა როგორც იძულებით გადაადგილებულ პირთა დასახლებებში, ასევე ე.წ. ადმინისტრაციული საზღვრის მიმდებარე სოფლებში. გაუსაძლისი საყოფაცხოვრებო პირობების მიუხედავად სახელმწიფოს მიერ შეთავაზებული სერვისები მათ პირობებს არსებითად ვერ აუმჯობესებს.

ოკუპირებულ და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე არსებული მძიმე მდგომარეობის ფონზე განსაკუთრებით პრობლემურია საქართველოს ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან დაწესებული შეზღუდვები, რომლითაც მედიის წარმომადგენლებს, ოპოზიციურ პარტიებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებს არ ეძლევათოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის /სამხრეთ ოსეთის მიმდებარე სოფლებში გადაადგილების და შესვლის უფლება. სახელმწიფოს მხრიდან დაწესებული შეზღუდვები ვერც უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე არის გამართლებული განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს კონტროლირებად სოფლებში ასობით მაცხოვრებელი აგრძელებს ცხოვრებას.

ოკუპირებულ და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე არსებულ მდგომარეობას ამწვავებს ის ფაქტიც, რომ დღემდე აგვისტოს ომის დროს და შემდგომ პერიოდში მომხდარ დანაშაულებზე არ ჩატარებულა ეფექტიანი გამოძიება და არ დამდგარა შესაბამის პირთა პასუხისმგებლობა ეროვნულ დონეზე. სიტუაციის სიმძიმეს ხელს უწყობს ოკუპირებულ რეგიონებში ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო მონიტორინგის მექანიზმების არარსებობა და სისუსტე ისევე როგორც კონფლიქტის ტრანსფორმაციის და კონფლიქტის რეგიონებში მცხოვრები ადამიანების უფლებების და კეთილდღეობის დაცვის კუთხით საქართველოს არაეფექტიანი  პოლიტიკა.

ამ პირობებში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საერთაშორისო დონეზე მიმდინარე პროცესებს, მათ შორის, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს პროკურორის ოფისის მიერ გამოძიების დროულ წარმოებას, რომელიც ომის დროს მომხდარ დანაშაულებს 2016 წლიდან იძიებს. ეფექტიანმა გამოძიებამ შესაძლოა პრევენციული ეფექტი იქონიოს მიმდინარე დარღვევებზე. თავის მხრივ, მნიშვნელოვანია საქართველოს ხელისუფლებამ და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა გააგრძელონ აქტიური მუშაობა არსებული მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოვუწოდებთ:

საქართველოს ხელისუფლებას:

• გამოიყენოს ყველა შესაძლო მექანიზმი რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს ტერიტორიის ოკუპაციის დასრულების და ოკუპირებულ და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირთა უფლებების ხელყოფის შესაჩერებლად;
• გააძლიეროს შერიგებისა და დიალოგის გზით კონფლიქტის მოგვარება და შეიმუშაოს მკაფიო პოლიტიკა, რომელიც მიმართული იქნება კონფლიქტების ტრანსფორმაციის, ადამიანის უფლებების და კეთილდღეობის დაცვისკენ;
• გააუქმოს საოკუპაციო ხაზთან და მის მიმდებარე სოფლებში მედიის, სამოქალაქო საზოგადოებისა და პოლიტიკოსების დაშვების ბლანკეტური აკრძალვა და შეიმუშავოს ობიექტურ კრიტერიუმებზე დაფუძნებული მიდგომები;
• გააძლიეროს ძალისხმევა იძულებით გადაადგილებულ პირთა სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და მათი ინტეგრაციის უზრუნველსაყოფად;

სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს:

• უზრუნველყოს 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს მომხდარი ომის და კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ შესაძლო დანაშაულებზე მიმდინარე გამოძიების გონივრულ ვადაში დასრულება და დაკავების ორდერების გამოცემა მაღალი თანამდებობის პირების მიმართ, რომლებიც ყველაზე მეტად არიან პასუხისმგებელი ჩადენილ დანაშაულებში.

რუსეთის ფედერაციას, როგორც ცხინვალის რეგიონის/სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის ტერიტორიებზე ეფექტიანი კონტროლის განმახორციელებელ სახელმწიფოს:

• შეწყვიტოს ოკუპირებულ და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე ადამიანთა უფლებების მასობრივი დარღვევები, საქართველოს ტერიტორიის ოკუპაცია და პატივი სცეს საქართველოს სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას;

საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და საზოგადოებას:

• გაააქტიურონ ძალისხმევა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში უფლებების მასობრივი დარღვევის წინააღმდეგ საბრძოლველად და ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მათი წარმომადგენლობის სადამკვირვებლო საქმიანობის განსახორციელებლად.

სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსთვის საქართველოს კოალიციის წევრი ორგანიზაციები:

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (GYLA)

ადამიანის უფლებათა ცენტრი (HRC)

საერთაშორისო სამართლიანობა (Justice International)

წამების მსხვერპლთა ფსიქო-სოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის საქართველოს ცენტრი (GCRT)

უფლებები საქართველო

კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო კვლევითი ცენტრი

20 – 23 ივლისს GCRT-ისა და უკრაინის ფსიქიატრთა ასოციაციის ორგანიზებით ჩატარდა ონლიან ტრენინგი, რომელიც წამებისა და არაჰუმანური მოპყრობის შემთხვევების სტამბოლის პროტოკოლით დოკუმენტირების შესწავლას ეძღვნებოდა. ტრენინგი დაიგეგმა ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული პროექტის „წამების წინააღმდეგ ბრძოლა საქართველოში, უკრაინასა და სომხეთში“ ფარგლებში.

ტრენერთა გუნდში შედიოდნენ ქართველი და უკრაინელი ექსპერტები - ექიმები, ფსიქოლოგები და იურისტები, რომელთაც პრაქტიკული გამოცდილება აქვთ სტამბოლის პროტოკოლთან მუშაობაში. შეხვედრას დაესწრო უკრაინის სასჯელაღსრულების სისტემის 53 თანამშრომელი. ტრენინგის ფარგლებში მხარეთა შორის დაიგეგმა სამომავლო თანამშრომლობა, რაც ხელს შეუწყობს უკრაინაში სტამბოლის პრტოკოლის იმპლემენტაციის პროცესს.

9-10 ივლისს  უკრაინაში პლატფორმა ზუმისსაშუალებით გაიმართა ჰუმანიტარული ტექნოლოგიების ცენტრის, Ahalar-ის განვითარების დირექტორის, იური ტროხიმენკოს ტრენინგი თემაზე: ონლაინ ტრენინგის უნარ-ჩვევები ტრენერებისთვის. შეხვედრას უკრაინიდან 8 მონაწილე ესწრებოდა, რომლებმაც მომავალში სტამბოლის პროტოკოლის შესახებ უნდა ჩაატარონ ტრენინგები.

ტრენინგში ასევე მონაწილეობდნენ GCRT-ისა და უკრაინული ფსიქიატრთა ასოციაციის, UPA-ს წარმომადგენლები, სოფო ტაბაღუა და იულია პიევსკაია, როლებიც პროექტს  კოორდინირებას უწევენ.

მონაწილეებმა განიხილეს პანდემიასთან დაკავშირებული სხვადასხვა აქტუალური საკითხები და იმსჯელეს, თუ როგორ უნდა ჩატარდეს შეზღუდვების შემთხვევაში შეხვედრები და ტრენინგები ონლაინ.

საუბარი იყო ისეთ თემებზე, როგორებიცაა: ● ონლაინ ტრენინგების გამოწვევები. ● Zoom-ის ვიდეო სერვისთან მუშაობა ● ონლაინ პლატფორმებზემუშაობა ● ჯგუფური ჩართულობის მეთოდები ● სერვისები გამოკითხვების შესადგენად ● გამამხნევებელი და ენერგიის სტიმულაციის საშუალებებიონლაინ ( warm-ups and energizers -ეს ზუსტადროგორითარგმნება, არვიცი )● მოტივაცია ● კომუნიკაცია

კიდევ ერთი ონლაინ ტრენინგი ჩატარდა 15-16 ივლისს მულტიდისციპლინური გუნდისთვის, რომელიც ფსიქიატრების, ფისქოლოგებისა და იურისტებისგან შედგებოდა. ტრენინგს 11 მონაწილე ესწრებოდა და ის სტამბოლის პროტოკოლის მიხედვით წამებისა და არასათანადო მოპყრობის გამოძიებასა და დოკუმენტირებას ეხებოდა. ორგანიზატორები და ტრენერები იყვნენ: ლელა ცისკარიშვილი (GCRT), სოფიო ტაბაღუა (GCRT), იულია პიევსკაია (UPA).